Persoonlijkheidsstoornissen

Iedereen heeft een eigen persoonlijkheid. Dit maakt dat mensen allemaal op hun eigen manier op situaties reageren. Dit maakt ons uniek en zorgt ervoor dat we allemaal de wereld net een beetje anders ervaren. We hebben allemaal onze eigen eigenschappen en eigenaardigheden. Iemands persoonlijkheid kan veranderen gedurende het leven.

Wat is een persoonlijkheidsstoornis?

Iemand met een persoonlijkheidsstoornis heeft bepaalde eigenschappen die heel sterk aanwezig zijn. Deze eigenschappen maken het soms lastig om goed op een situatie te kunnen reageren. Dit betekent bijvoorbeeld dat iemand dingen doet zonder na te denken. Of dat iemand heel bang is. Vaak ook hebben mensen met een persoonlijkheidsstoornis moeite met het onderhouden van (liefdes)relaties.

Een persoonlijkheidsstoornis betekent dus dat iemands persoonlijkheid sterke eigenschappen heeft. Iedereen heeft natuurlijk een aantal sterke eigenschappen, maar niet iedereen heeft een persoonlijkheidsstoornis. We spreken over een persoonlijkheidsstoornis als deze sterke eigenschappen het leven van de persoon erg in de weg zitten en er serieuze problemen hierdoor zijn.

Hoe herken je een persoonlijkheidsstoornis?

Een persoonlijkheidsstoornis herken je vaak doordat iemand veel ruzie en problemen in relaties heeft. Iemand kan bijvoorbeeld heel afhankelijkheid zijn, maar ook kan iemand erge bindingsangst hebben. Hoe iemand over zichzelf denkt is bij een persoon met een persoonlijkheidsstoornis bijna altijd verstoord. Deze persoon kan heel onzeker zijn, of juist heel erg zeker van zichzelf zijn. En alles daartussen. Iemand met een persoonlijkheidsstoornis heeft vaak moeite met de balans vinden in zijn of haar emoties. Hierdoor lijkt het dat iemand heftiger voelt dan anderen, of juist helemaal gevoelloos lijkt.

Eigen ervaring

Belangrijk bij het herkennen van een persoonlijkheidsstoornis is of iemand zelf problemen ervaart. Dat kan ook betekenen dat de omgeving flinke last heeft van het gedrag. Een diagnose komt pas als er problemen worden ervaren. Vaak wordt een persoonlijkheidsstoornis herkend als iemand volwassen aan het worden is. Dan krijgen mensen met een persoonlijkheidsstoornis vaak meer problemen op het werk, op school of in relaties.

Patronen

Bij een persoonlijkheidsstoornis blijven er bepaalde patronen in het gedrag terug komen. Dit patroon is duidelijk aanwezig en komt naar voren in allerlei situaties. Er zijn veel verschillende persoonlijkheidsstoornissen, die allemaal hun eigen patroon kennen.

Hoe vaak komen persoonlijkheidsstoornissen voor?

Het aantal volwassenen in Nederland dat een persoonlijkheidsstoornis heeft, wordt geschat tussen 5% en 10%. Er zijn groepen mensen waarbij persoonlijkheidsstoornissen meer voorkomen, zoals bij mensen uit de psychiatrie en mensen die een gevangenisstraf hebben. Sommige persoonlijkheidsstoornissen komen meer voor bij mannen, of juist bij vrouwen.

Uit onderzoek blijkt dat 3% van de Nederlandse volwassenen kampt met een antisociale persoonlijkheidsstoornis en 1% met een borderline persoonlijkheidsstoornis. Het is niet bekend hoeveel de andere persoonlijkheidsstoornissen in Nederland voorkomen.

Symptomen persoonlijkheidsstoornissen

De 10 (beschreven) persoonlijkheidsstoornissen, zijn verdeeld in 3 groepen. Deze groepen worden clusters genoemd. Je hebt A-, B- en C-clusters. Ook zijn er mensen met persoonlijkheidsstoornissen die niet in één van de clusters zijn in te delen. Zij hebben bijvoorbeeld kenmerken van twee of meer persoonlijkheidsstoornissen, maar hebben niet alle kenmerken van één van de stoornissen. Dit wordt ook wel het “persoonlijkheidsstoornis NAO” genoemd (Niet Anderszins Omschreven). In de praktijk komt deze het meest voor.

Een cluster betekent een groep persoonlijkheidsstoornissen die vergelijkbare kenmerken hebben. In de hieronder beschreven clusters zie je wat de meest belangrijke kenmerken zijn. Cluster A = Excentriek, Cluster B = Dramatisch en Cluster C = Angstig.

Cluster A-persoonlijkheidsstoornissen | Excentriek

Dit cluster wordt het excentrieke cluster genoemd en bestaat uit 3 persoonlijkheidsstoornissen:

Mensen die last hebben van deze stoornissen leven vaak alleen. Ze zoeken weinig contact met andere mensen. Ze gaan niet uit zichzelf op zoek naar hulp. Ze zijn vaak angstig en vertrouwen vaak anderen niet.

Cluster B-persoonlijkheidsstoornissen | Dramatisch

Dit cluster wordt het dramatische, emotionele, impulsieve cluster genoemd en bestaat uit 4 persoonlijkheidsstoornissen:

Mensen met deze stoornissen hebben vaak moeite met het beheersen van hun emoties. Ze doen vaak dingen zonder er over na te denken en kunnen er niet goed tegen als ze niet meteen krijgen wat ze willen. Lange relaties zijn vaak ingewikkeld. Omdat deze mensen weinig of geen rekening houden met hun eigen veiligheid of die van anderen, reageren anderen vaak negatief op hen.

Cluster C-persoonlijkheidsstoornissen | Angstig

Dit cluster wordt ook wel het angstige cluster genoemd en bestaat uit deze drie persoonlijkheidsstoornissen:

Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis
Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis
Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis (voorheen obsessieve-compulsieve).

Mensen die last hebben van een cluster C-persoonlijkheidsstoornis vermijden vaak sociale contacten. Ze kunnen ook last hebben van dwangmatig gedrag (denk aan heel vaak handen wassen) of zich erg afhankelijk van anderen maken.

Deze mensen kunnen zich over het algemeen beter aanpassen dan mensen uit de clusters A en B.

Andere persoonlijkheidsstoornissen

Er zijn ook nog andere persoonlijkheidsstoornissen. Denk bijvoorbeeld aan verandering van persoonlijkheid door een lichamelijke ziekte, of hersenletsel. Hierdoor kunnen mensen meer last krijgen van wisselende stemmingen, of meer ontremd raken op seksueel gebied of agressief worden. Mensen kunnen zich ook juist meer terugtrekken, of achterdochtig en ‘vlak’ (apathisch) worden.

Maar het kan ook zijn dat geen sprake is van de genoemde stoornissen, terwijl iemand wel veel last heeft van de veranderde persoonlijkheid. Deze problemen veroorzaken problemen op werk, in relaties en vriendschappen. Dan kan de stoornis ‘niet anderszins omschreven persoonlijkheidsstoornis’ worden vastgesteld.

Oorzaken persoonlijkheidsstoornissen

Het is niet altijd even duidelijk waardoor iemand een persoonlijkheidsstoornis krijgt. En waardoor de ene persoon deze wel en de andere persoon deze niet krijgt. Vaak is het aangeboren, of beginnen de problemen als iemand nog heel jong is. Vaak spelen nare ervaringen of een onveilige omgeving een rol. We noemen dat ook wel ‘risicofactoren’.
Denk aan:

lichamelijke mishandeling
seksueel en emotioneel misbruik
emotionele verwaarlozing
onveilige gehechtheid
overbescherming
gebrekkige opvoeding

Andere risico’s zijn:

psychische problemen bij ouders
verlies van ouders door overlijden of echtscheiding
pestverleden
armoede

Op onze website kun je verder lezen over de oorzaken bij antisociale persoonlijkheid en borderline.

Wat kun je zelf doen bij een persoonlijkheidsstoornis?

Je kunt veel doen om goed om te gaan met een persoonlijkheidsstoornis. Probeer uit welke van deze tips bij jou passen:

Het kan helpen om meer informatie te lezen, omdat je jezelf daardoor beter kunt leren begrijpen. Maar teveel informatie kan soms ook verwarrend zijn. Teveel informatie helpt bijna nooit.
Wees net zo vriendelijk voor jezelf als dat je ook voor een ander bent en oordeel niet te hard over jezelf
Je diagnose is iets voor jou en je psycholoog. Jij mag zelf bepalen met wie je het deelt. Sommige mensen vinden het fijn om het met anderen te bespreken. Maar je diagnose kan mensen ook een verkeerd beeld van je geven. Ze kunnen je in een hokje plaatsen waar je niet helemaal in past.
Probeer een slaapritme op te bouwen waarbij je voldoende slaap krijgt.
Ga stress uit de weg.
Breng structuur aan in je dag. Probeer gezond te leven qua sport en voeding.
Vraag om hulp aan vrienden en familie als je ergens tegen aan loopt. Je hoeft niet alles zelf te doen.

Behandeling persoonlijkheidsstoornis

Soms gaat een persoonlijkheidsstoornis vanzelf over, en hoef je niet in behandeling. Dat verschilt per persoon en per stoornis. Tussen je 30ste en 40ste levensjaar nemen de klachten van sommige persoonlijkheidsstoornissen af, maar dat is niet voor iedereen het geval. Vaak hebben mensen met een persoonlijkheidsstoornis een moeilijker leven en is het voor hen lastig om een ‘geregeld leven’ met partner en betaald werk op te bouwen.

Passende hulp

Een passende behandeling kan helpend zijn. Mensen met een persoonlijkheidsstoornis kunnen een behandeling krijgen van een psycholoog. Daarvoor moet je eerst langs de huisarts om een verwijzing te krijgen. Dit kan een praktijkondersteuner GGZ zijn of een psycholoog. Als degene naar wie je verwezen wordt een persoonlijkheidsstoornis vermoedt, dan word je meestal doorgestuurd naar een organisatie die hier behandeling voor geeft. Soms heeft de huisarts je hier al meteen naar doorverwezen. Hier krijg je dan een intake. In de intake wordt een diagnose gesteld. Na de diagnose wordt samen met jou gekeken welk behandelplan het beste past. Dit is vaak een vorm van psychotherapie. Als dit besloten is, kom je op een wachtlijst tot er plek is. De wachttijd is vaak erg lang.

Sta jij op een wachtlijst of kun je om een andere reden langere tijd niet terecht bij je hulpverlener? Neem contact op met MIND Korrelatie om de mogelijkheid tot overbruggingshulp te bespreken.

Behandeling gericht op persoonlijkheidsstoornis

Bij een persoonlijkheidsstoornis is psychotherapie de beste behandeling. Het doel van deze therapie is dat de klachten minder worden en dat iemand er beter mee leert omgaan.
Er zijn 4 soorten van therapie die het beste werken bij een persoonlijkheidsstoornis. Op de website van Thuisarts kun je hier verder over lezen.

Medicijnen

Soms worden er ook medicijnen gegeven. Samen met een psychiater probeer je welk medicijn het beste werkt. Er zijn geen medicijnen die een persoonlijkheidsstoornis genezen. Maar medicijnen kunnen wel helpen bij bepaalde klachten, wat de therapie kan helpen.

Omgaan met iemand met een persoonlijkheidsstoornis

Mensen met een persoonlijkheidsstoornis vragen vaak veel van hun omgeving (partner, ouder, vrienden). Deze adviezen helpen je op weg:

Lees en leer zoveel mogelijk over de persoonlijkheidsstoornis en de gevolgen. Bij veel instellingen voor geestelijke gezondheidszorg (GGZ) kan je een cursus of een bijeenkomst volgen. Adressen van deze instellingen vind je op onze website.
Toon waardering voor de dingen die goed gaan. Dit valt niet mee, maar probeer negatief gedrag los te zien van de persoon.
Geef je eigen grenzen aan. Omgaan met iemand met een persoonlijkheidsstoornis kan heel moeilijk en intensief zijn, maar de stoornis van een naaste mag niet jouw leven bepalen.
Blijf dingen doen die je plezier en ontspanning geven. Dit voorkomt dat je zelf overbelast raakt.
Houd contact met anderen. Het is soms goed om afstand te nemen en je hart te luchten bij mensen in de omgeving.

Telefonische hulp, mail, chat en lotgenotencontact

Als je als naaste hulp zoekt zijn er gelukkig verschillende mogelijkheden. Bijvoorbeeld om je verhaal te delen en om tips te krijgen van professionals en andere mensen die hetzelfde hebben meegemaakt (lotgenoten). Hieronder vind je een aantal opties:

Mentaal Vitaal Infolijn: je kunt (anoniem) je vraag stellen per telefoon (0900-1994, 10ct per minuut), chat of mail. Meer informatie en openingstijden
De Luisterlijn: hier zitten vrijwilligers die weten hoe belangrijk het is om je verhaal aan iemand kwijt te kunnen. Ze zijn dag en nacht bereikbaar via 088 0767 000. Mailen en chatten kan ook.
Labyrint-In Perspectief: voor lotgenotencontact en advies aan familie en vrienden van mensen met psychische en psychiatrische problemen.
Stic h ting Borderline geeft informatie, een luisterend oor en/of advies aan familie en naasten.

Meer informatie over persoonlijkheidsstoornissen

Deze websites kunnen je meer vertellen over persoonlijkheidsstoornissen. Meteen door naar hulp en instanties bij jou in de buurt kan ook.

Hulp via telefoon, mail of chat

Herken je dingen uit de omschrijving hierboven? Bij jezelf of bij anderen? Dat hoeft niet te betekenen dat jijzelf of iemand anders deze stoornis heeft. Elk mens heeft zijn of haar eigen bijzonderheden in emoties of gedrag. Bijvoorbeeld snel angstig zijn, erg actief zijn of lang somber. Dit wordt meestal erger in moeilijke situaties. Soms is dit een onderdeel van een stoornis, maar ook heel vaak niet.

💬 Heb je een vraag over dit onderwerp? Voor jezelf of voor een ander?

Of wil je meer weten over de informatie op deze website? Je kunt (anoniem) je vraag stellen per telefoon (0900-1994, 10ct per minuut), chat of mail.

> Bekijk de openingstijden en meer informatie