Stemmingsproblemen bij ouderen
Iedereen heeft weleens een dag waarop je somber bent, veel piekert of weinig energie hebt. Bij sommige mensen duren deze klachten langer of komen ze steeds terug. En hebben ze invloed op het dagelijkse leven. We spreken dan van stemmingsproblemen.
Soms horen de klachten bij een stemmingsstoornis, zoals een depressie en een bipolaire stoornis. Deze komen voor op elke leeftijd, dus ook bij ouderen.
Met de juiste behandelingen kun je goed met stemmingsproblemen omgaan. Maar: dan is het belangrijk dat klachten eerst worden herkend. Bij ouderen gebeurt dat niet altijd.
Hieronder lees je meer over stemmingsproblemen bij ouderen. Ook lees je hoe je deze kunt herkennen. Heb je een vraag? Neem dan contact op.
Wat is een depressie?
We spreken van een depressie als iemand minstens vijf van de klachten hieronder heeft. Daarbij heeft iemand in ieder geval een sombere stemming of weinig interesse of plezier in bijna alle dingen. Dat zijn één of beide van de eerste twee klachten in het rijtje.
De klachten moeten twee weken of langer duren om te spreken van een depressie. Ook hebben de klachten invloed op het dagelijkse leven.
De klachten van een depressie zijn:
- Sombere stemming (verdrietig, leeg of hopeloos) voor het grootste deel van de dag
- Weinig interesse of plezier in (bijna) alle dingen
- Verandering in gewicht of eetlust
- Slecht slapen of juist veel slapen
- Traag of juist onrustig
- Vermoeid of weinig energie
- Negatief zelfbeeld: iemand voelt zich schuldig of minder waard
- Concentratieproblemen of moeite met beslissingen nemen
- Zelfmoordgedachten
Hoeveel ouderen hebben een depressie?
Ongeveer 15% van de 55-plussers heeft last van depressieve klachten die een grote invloed hebben op het dagelijkse leven. Verder had in 2022 7% van de 55-plussers een depressie. 3,7% had een persisterende depressieve stoornis.
Een persisterende depressieve stoornis is een vorm van depressie die langer duurt. Hierbij heeft iemand minimaal twee jaar klachten. Vaak zijn de klachten minder heftig dan bij een depressie. Wel kan dit samengaan met een depressie.
Depressie bij ouderen
Bij ouderen kan een depressie er anders uitzien dan bij jongere mensen. Ouderen worden vaker vroeg wakker, hebben meer moeite met doorslapen en hebben minder vaak zin in seks. Daarnaast praten ouderen vaker over pijn of vermoeidheid. Mensen denken dan sneller aan lichamelijke klachten dan aan depressieve klachten.
Ook zien we deze klachten bij ouderen met een depressie:
- Ze hebben vaak minder levenslust. Ze hebben bijvoorbeeld geen plezier meer in het contact met (klein)kinderen.
- Soms verwaarlozen ze zichzelf of hun omgeving
- Ze kunnen traag worden of juist erg onrustig
- Ze eten of drinken minder
- Ze praten meer over de dood of verlangen ernaar. Of ze doen een poging tot zelfdoding.
Uitgelicht: ouderen hebben vaker een depressie met psychotische kenmerken
Ouderen hebben vaker een depressie met psychotische kenmerken dan jongere mensen. Naast de depressie heeft iemand dan ook last van wanen of hallucinaties. Bij wanen gelooft dingen die niet echt waar zijn. Bij hallucinaties ervaart iemand dingen die er niet echt zijn. Zoals stemmen horen of dingen zien die anderen niet zien.
Ouderen met een depressie met psychotische kenmerken:
- Bewegen vaak trager of zijn juist onrustig.
- Slapen slecht, piekeren veel en vinden het moeilijk om beslissingen te nemen.
- Hebben vaak meer problemen met denken en concentreren dan ouderen met een depressie zonder psychotische kenmerken.
Hoe ziet de behandeling van een depressie eruit bij ouderen?
Een depressie kan weken, maanden of zelfs jaren duren. Ouderen krijgen vaak later hulp dan jongere mensen, terwijl ze die wel graag willen. Behandeling werkt bij ouderen meestal net zo goed als bij jongeren. Veel ouderen hebben liever gesprekken dan medicijnen.
Iedereen met een depressie krijgt in de basis:
- Uitleg over wat een depressie is;
- Hulp bij het opbouwen van de dag met activiteiten;
- Regelmatige afspraken om te kijken hoe het gaat.
Soms kan er meer behandeling nodig zijn. Bijvoorbeeld als de depressie heftig is of lang duurt. Het kan dan gaan om:
- Gesprekstherapie, bijvoorbeeld cognitieve gedragstherapie of life review-therapie. Bij cognitieve gedragstherapie leer je je gedachten, gevoelens en gedrag kennen en hoe je die kunt veranderen. Bij life review-therapie kijk je terug op het leven;
- Andere therapieën, zoals mindfulness, gedragsactivatie en probleemoplossende therapie. Gedragsactivatie helpt iemand om weer dingen te doen die structuur geven. Probleemoplossende therapie leert om stap voor stap met problemen om te gaan.
- Medicijnen tegen depressie (antidepressiva).
Iemand kan ook een combinatie van behandelingen krijgen.
Lees meer over de behandelingen bij een depressie >
Wat is een bipolaire stoornis?
Een bipolaire stoornis is een aandoening waarbij iemand sterke stemmingswisselingen heeft. Hierbij wisselen depressieve periodes zich af met manische periodes. In een manische periode is iemand erg prikkelbaar en vrolijk. Ook heeft iemand veel energie, voelt zich belangrijker en slaapt minder dan normaal. Naast de bipolaire stoornis kan iemand ook psychotische kenmerken hebben (wanen en hallucinaties).
Een depressieve periode duurt gemiddeld drie maanden, en een manische periode ongeveer één maand. Het begint bij iedereen anders. Soms begint het met een depressie, soms met een manie, en soms met een mengvorm (gecombineerd).
Een bipolaire stoornis begint meestal tussen het 15e en 24e levensjaar. Ouderen met een bipolaire stoornis hebben er dus vaak al een groot deel van hun leven mee te maken. Bij ongeveer 10% van de mensen begint de bipolaire stoornis pas na hun 50e jaar.
Hoeveel ouderen hebben een bipolaire stoornis?
- In 2022 had ongeveer 0,8% van de mensen tussen 55 en 64 jaar een bipolaire stoornis. Bij vrouwen was dit 1,2%, bij mannen 0,3%.
- Bij mensen van 65 jaar en ouder was dat ongeveer 0,4%.
Hoe ziet de behandeling van een bipolaire stoornis eruit bij ouderen?
De behandeling van een bipolaire stoornis bij ouderen lijkt veel op die van jongere mensen. Iemand krijgt bijvoorbeeld uitleg over wat een bipolaire stoornis is en hoe je ermee omgaat. Ook kan iemand medicijnen krijgen. Of een combinatie van gesprekken en medicijnen.
Bij medicijnen wordt er wel extra gelet op de lichamelijke gezondheid en het gebruik van andere medicijnen.
Lees meer over de behandeling bij een bipolaire stoornis >
Meer informatie en tips
Op de pagina’s depressie en bipolaire stoornis lees je meer informatie over wat het inhoudt, tips om ermee om te gaan en de behandelingen.
Lees meer over bipolaire stoornis
De informatie op deze pagina is gebaseerd op het kennisdossier ‘Stemmingsstoornissen bij ouderen’ van het Nederlands Kenniscentrum Ouderenpsychiatrie (NKOP) en gegevens uit NEMESIS-3.